ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ ΚΟΜΠΟΛΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΠΟΛΟΙ
Κείμενα του Τάσου Θωμαΐδη
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Όταν τελειώσετε το διάβασμα του κειμένου αυτού θα βεβαιωθείτε ότι το γνωστό σας κομπολόι, σας ήταν σχεδόν άγνωστο. Μελετώ το κομπολόι αρκετά χρόνια στη χώρα μας και σε πολλές άλλες όπως: Ινδία, Κίνα, Νεπάλ, Μπαγκλαντές, Ταϋλάνδη, Ινδονησία, Μπούρμα, Αραβικές χώρες και αλλού. Όσο το γνωρίζω τόσο ενθουσιάζομαι, το ερωτεύομαι και το αγαπώ! Παρακολουθώ την παγκόσμια πορεία του και τις μεταλλάξεις του. Στη χώρα μας το κομπολόι σήμερα βρίσκετε στην άσχημη θέση που βρισκόταν το μπουζούκι, το ρεμπέτικο κι ο Καραγκιόζης, ώσπου πήραν τη θέση που τους αξίζει στη λαϊκή τέχνη μας και στην ιστορία.
Γύρω από το κομπολόι υπάρχει σύγχυση, άσχημες προκαταλήψεις και άγρια εκμετάλλευση εις βάρος των καταναλωτών. Οι λόγοι αυτοί με εξανάγκασαν και δημιούργησα: - Το βιβλίο «Ο δρόμος του ανθρώπου και του κομπολογιού». - Το λεύκωμα «Κομπολόι» που η Αθηναϊκή Ζυθοποιία χρηματοδότησε και με επέλεξε συγγραφέα του. - Το λεύκωμα «Το παρεξηγημένο κομπολόι και η αθέατη πλευρά του». - Τη Λέσχη Φίλων Κομπολογιού. - Εκατοντάδες σχέδια για χάντρες κομπολογιών, θυρεούς και φούντες που προάγουν το κομπολόι σε εξαιρετικό κόσμημα.
Ίσως κανένας νέος εραστής του κομπολογιού δεν μπορεί να φανταστεί ότι με τα επαναλαμβανόμενα χάδια σε κεχριμπαρένιες χάνδρες και στην μεταξένια φούντα του κομπολογιού μπορούμε να χαλαρώσουμε το σώμα, το νευρικό σύστημα και να αφυπνίσουμε τη δημιουργική μας φαντασία. Εφαρμόζοντας τη μέθοδο αυτή, την οποία γνώριζαν οι παλιοί εραστές του κομπολογιού, εμπνεύστηκα στίχους και μουσική και έτσι δημιούργησα παρέα με ένα εκλεκτό γκρουπ μουσικών και τραγουδιστών, όπως ο Αγάθων, ο Δημητριανάκης, Ο Κωνσταντακόπουλος, ο Τσέρτος και η Βώβου, το συλλεκτικό CD Χάντρα - χάντρα τραγουδώ. Περιέχει 17 νέα τραγούδια όπου σε όλα εμπλέκεται το κομπολόι. Το CD συμπληρώνει καλλιτεχνικό Λεύκωμα 64 σελίδων με πλούσιο φωτογραφικό υλικό.
Η ΓΕΝΝΗΣΗ ΤΗΣ ΓΙΡΛΑΝΤΑΣ ΟΡΙΣΜΕΝΩΝ ΔΕΗΣΕΩΝ
Όταν ο άνθρωπος έφτασε στο σημείο εξέλιξης όπου συνειδητοποίησε την ύπαρξη του περιβάλλοντος, τον εαυτό του και το θάνατό του, τότε καταλήφθηκε από δέος και φόβο λόγω της άγνοιάς του. Εκείνη την περίοδο αναζήτησε τον δημιουργό! Τον αρωγό στα προβλήματα διαβίωσης που αντιμετώπιζε. Τον σωτήρα της ψυχής του. Έτσι συνέλαβε την ιδέα του θεού! Τον φαντάστηκε παντοδύναμο, παντογνώστη και "κατ' εικόνα και ομοίωση" του εαυτού του.
Οι θεοί που ο άνθρωπος κατά περιόδους δημιουργεί, αποτελούν σημείο αναφοράς της πνευματικής, ιστορικής και κοινωνικής του θέσης και εξέλιξης.
Ο άνθρωπος με τους θεούς του, καλύπτει την άγνοιά του και φορτώνει σ' αυτούς τις αδυναμίες του, την ανευθυνότητα, τη διαβολή, ζητά τη συγχώρεση των "αμαρτιών" και τη σωτηρία της ψυχής του. Πιστεύει δε ότι ο αυστηρά συγκεκριμένος αριθμός προσευχών συμβάλλει θετικά στην απόφαση του θεού να είναι αρωγός του, να του συγχωρεί τις αμαρτίες και να του χαρίζει την αιώνια ζωή. Για να μπορεί ο άνθρωπος να κάνει ορισμένο αριθμό προσευχών χωρίς να τις μετράει κατασκεύασε ένα εργαλείο!
Η παράδοση λέει ότι πριν από 2.500 εώς 2.800 χρόνια στην Βόρεια Ινδία ο μαθητής πνευματικού διδασκάλου δεν ήξερε να μετράει. Έπρεπε όμως να πει 108 προσευχές. Τότε ο δάσκαλος τρύπησε 108 κουκούτσια, τα πέρασε σε ένα σπάγκο, έδεσε κόμπο τις δύο άκρες κι έτσι γεννήθηκε το εργαλείο - γιρλάντα που μετράει προσευχές. Μ' αυτή τη γιρλάντα ο προσευχόμενος, ακουμπώντας το κάθε κουκούτσι έλεγε και μία προσευχή. Όταν οι προσευχές του ήταν όσες και τα κουκούτσια είχει πει το σωστό αριθμό χωρίς να μετρήσει. Αυτή η γιρλάντα είναι ο πρόδρομος του κομπολογιού.
ΟΙ ΓΙΡΛΑΝΤΕΣ ΠΡΟΣΕΥΧΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΟΜΠΟΛΟΙ
Η Ινδική γιρλάντα προσευχής διαδόθηκε σε πολλά μέρη της γης. Η κάθε θρησκεία, αίρεση και θρησκευόμενος έφτιαξαν και κάποια γιρλάντα που αντιπροσώπευε τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Το πότε ακριβώς, το που και το πώς έφτιαχναν και φτιάχνουν τις γιρλάντες τους είναι ένα θέμα με το οποίο δεν θα ασχοληθούμε τώρα.
Συνοπτικά λοιπόν λέμε: Η γιρλάντα προσευχής είναι ένα παγκόσμιο λαϊκό δημιούργημα, το οποίο μοιάζει με ζωντανό οργανισμό που περιδιαβαίνει τη γη. Έχει την ικανότητα να αλλάζει δομές, υλικά, ονόματα, ρόλους και τρόπους χρήσης. Δηλαδή μπορεί και μεταλλάσσεται.
Μια άποψη της παράδοσης λέει ότι το 1.000 μ.Χ. περίπου, οι μοναχοί του Αγίου Όρους πήραν ένα μάλλινο σκοινάκι το κομπόδεσαν 103 φορές, έδεσαν τις άκρες του και εκεί κρέμασαν ένα σταυρό. Έτσι δημιουργήθηκε μια γιρλάντα την οποία οι καλόγεροι ονόμασαν δεητικό στεφάνι της Παναγιάς επειδή μ' αυτό δέονταν κοινώς προσεύχονταν. Ο καλόγερος ακουμπώντας τον κάθε κόμπο, λέει και μια προσευχή. Από το κόμπο λέγει προέκυψε τελικά το όνομα κομπολόγι - κομπολόι.
Αυτή η γιρλάντα δεν διαδόθηκε ευρέως πέρα από τους κύκλους των θρησκευόμενων, διότι υπήρχε ακόμη τότε μεγάλη κόντρα μεταξύ χριστιανικής αντίληψης για τον άνθρωπο και τη ζωή και της άλλης αντίληψης των Ελλήνων που πίστευαν στο «ευ ζην», στο Δία τον ερωτιάρη, στο Διόνυσο της μέθης και των οργίων, στην Αφροδίτη του έρωτα! Αλήθεια είναι ότι μέχρι να αλλάξει η πίστη ενός λαού περνούν πολλοί αιώνες μαρτυρίων, καταπίεσης και καταστροφής του πολιτισμού του, όπως συνέβη με τα αρχαία θέατρα, τους ναούς, τα αγάλματα κ.λ.π..
Το 1453 μ.Χ. που μας υποδούλωσαν οι Τούρκοι, οι στρατιώτες κρατούσαν γιρλάντα προσευχής. Την έλεγαν ντοουγιουμλού τεσμπίχ. Αυτή είχε 33 χάντρες συν μία σαν τελείωμα κρεμασμένη στο δέσιμο των δύο άκρων του σκοινιού. Την κρεμασμένη χάντρα την λένε Ιμάμ ή Βεζίρ. Οι 33 χάντρες της γιρλάντας διακόπτονταν ανά 11 από ένα ροδελάκι (κόφτη). Αυτό έδινε την ευκαιρία στον προσευχόμενο να σταματάει να λέει προσευχές στις 11 και στις 22 χάντρες. Μετά μπορούσε να συνεχίζει να προσεύχεται γνωρίζοντας που είχε μείνει. Όταν έλεγε τρείς προσευχές σε κάθε χάντρα, είχε πει 99, δηλαδή όσες κατά το Ισλάμ είναι οι χάρες - ιδιότητες του Αλλάχ. Η άποψη κάποιων που λένε ότι οι 33 χάντρες του παραδοσιακού κομπολογιού συμβολίζουν τα 33 χρόνια της ηλικίας του Χριστού δεν είναι σωστή. Είναι αυτών που παραποιούν την παράδοση για να εξυπηρετήσουν την ιδεολογία τους.
Οι γιρλάντες των Τούρκων στρατιωτών είχαν συνήθως χάντρες από ευτελή υλικά. Οι αξιωματούχοι τους είχαν κι αυτοί γιρλάντες. Όμως ήταν συνήθως μεγάλες κι από καθαρό κεχριμπάρι. Όσο πιο μεγάλες ήτανε τόσο πιο μεγάλος ο πλούτος και το κύρος του αξιωματούχου. Τη γιρλάντα αυτή την έλεγαν απλά τεσμπίχ. Τη χρησιμοποιούσαν για επίδειξη και για χαλάρωση επειδή το ηλεκτρικό φορτίο του κεχριμπαριού μας χαλαρώνει. Αυτή τη γιρλάντα την κρατούσαν κατά το ραχάτι τους με τα σερμπέτια, το ναργιλέ και τα χανουμάκια τους. Αυτή η γιρλάντα όμως λειτουργούσε βασικά σα σκήπτρο εξουσίας!
Οι Έλληνες συνεργάτες των Τούρκων, κοτζαμπάσηδες, προεστοί και άρχοντες, μιμούμενοι τους αφεντάδες τους, πήραν κι αυτοί το σκήπτρο - τεσμπίχι (εξελληνισμός του τεσμπίχ), το σύμβολο εξουσίας για να ξεχωρίζουν από τους ραγιάδες, τους γκιαούρηδες! Μια αντίθετη άποψη υποστηρίζει ότι «οι Τούρκοι όταν πετούσαν τα κομπολόγια τους τα έπαιρναν οι Έλληνες για να χλευάσουν και να ειρωνευθούν τους κατακτητές τους». Η άποψη αυτή δηλαδή μας λέει ότι τα σκουπίδια του κατακτητή μας τα πήραμε και τα κρατάμε στο χέρι μας επί πεντακόσια πενήντα χρόνια! Και αυτά τα σκουπίδια για μας γίνανε φετίχ, φίλος, έρωτας, κλπ.. Ας μην πούμε άλλα για την άποψη αυτή, γιατί εδώ ο εθνικισμός καταντά γελοιότητα που μας ρεζιλεύει το ίδιο όπως όταν υποστηρίζουμε ότι το όνομα κομπολόι προέκυψε από το αρχαίο «κόμπος» και «όι». Βέβαιο είναι ότι στην αρχαιότητα δεν υπήρχε κομπολόι. Αυτή και άλλες απαντήσεις θα τις βρείτε στο βιβλίο μου «Ο δρόμος του ανθρώπου και του κομπολογιού».
Γνωστό είναι ότι ο άνθρωπος στο διάβα της ζωή του έφτιαξε πολλές και διάφορες γιρλάντες. Μ' αυτές διακόσμησε το λαιμό, το πόδι, το κεφάλι, τη μέση και τον καρπό του χεριού. Κάποια γιρλάντα του καρπού στην αρχαία Ελλάδα την είχαν φτιάξει από κρυστάλλους. Μ' αυτή μετρούσαν προσευχές στα Ελευσίνια μυστήρια. Κάποιοι θεωρούν τη γιρλάντα αυτή σαν πρόδρομο του κομπολογιού. Όμως το βραχιόλι αυτό δεν παιζόταν στα δάχτυλα. Δεν ψηλαφιζόταν, και δεν μετατοπιζόταν εύκολα για να το δεις ολόκληρο, να το μυρίσεις, να το ακούσεις και να το στριφογυρίσεις. Δηλαδή δεν είχε τις προϋποθέσεις μιας γιρλάντας που μπορούσε να εξελιχθεί σε κομπολόι. Γι' αυτό και δεν εξελίχθηκε σαν τέτοιο. Δεν πέρασε στο πλατύ κοινό, δεν διατηρήθηκε, δεν έφτασε στις μέρες μας και γι' αυτό δεν είναι ο πρόδρομος του κομπολογιού.
ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΟΜΠΟΛΟΙ
Οι Έλληνες λαός του ήλιου, της θάλασσας, των βουνών, των πεδιάδων, των γεύσεων, του έρωτα... του επίγειου παράδεισου τέλος πάντων, επηρεασμένος από το περιβάλλον κατέληξε να είναι έξυπνος, ανήσυχος, ευαίσθητος στις τέχνες, δημιουργικός, δυνατός, πεισματάρης, υπερήφανος κι εγωιστής. Πατριώτης, ήρωας και προδότης! Οι Έλληνες δεν ήταν λαός της υποταγής, της κακομοιριάς και της προσευχής. Ακόμη και με τους θεούς τους συναντιόταν ερωτικά. Όταν λοιπόν οι Έλληνες πήραν στα χέρια τους το τεσμπίχι άρχισαν να εφευρίσκουν νέες δομές, νέα υλικά, νέες λειτουργίες και νέους τρόπους χρήσης του. Η κάθε κοινωνική τάξη και κάθε κατηγορία Ελλήνων φόρτωσε στο τεσμπίχι τα δικά της ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Μόνο οι θρησκευόμενοι ήταν «εκτός παιχνιδιού». Αυτοί είχαν και έχουν το δεητικό στεφάνι τους. Το κομποσκοίνι τους! Έτσι το ονόμασε μία μερίδα του λαού που σαρκάζει ότι δεν της αρέσει και δεν το πιστεύει.
Τελικά τροποποιήσαμε το τεσμπίχι. Του αφήσαμε σκοινάκι στο οποίο δεν περάσαμε χάντρες. Το μήκος του σκοινιού που δεν φέρει χάντρες, είναι σχετικό με τις επιθυμίες του κατόχου του κομπολογιού. Άλλος αφήνει τρία εκατοστά κενό, άλλος μέχρι και σαράντα. Το άδειο από χάντρες σκοινάκι επιτρέπει στις χάντρες να κάνουν μια διαδρομή ολίσθησης και τελικά όταν προσκρούει η μία πάνω στην άλλη ακούγεται ένας ήχος ο οποίος γοητεύει αυτούς που τον προκαλούν. Επίσης το ελεύθερο από χάντρες σκοινάκι δίνει την ευκαιρία στο κομπολόι να στριφογυρνά εύκολα, να χορεύει και να κάνει ακροβατικά στα χέρια του κατόχου.
Στην ιστορική του διαδρομή στην Ελλάδα το κομπολόι σηματοδοτεί εποχές, συνήθειες και ιδιαιτερότητες ανθρώπων και καταστάσεων. Επί Τουρκοκρατίας και μετά την επανάσταση του 1821 μέχρι να συγκροτηθεί το κράτος και να πάρει στα χέρια του την εξουσία, το κομπολόι έπαιζε καθοριστικό ρόλο στα χέρια αυτών που ασκούσαν την εξουσία. Ο σοϊλής (άρχοντας) της Μάνης αρκούσε να στείλει την «κομπολόγα» του, το «τεσμπίχι του» στις οικογένειες που διατηρούσαν βεντέτα και ευθύς η βεντέτα τελείωνε. Η αποστολή της «κομπολόγας» ήταν και άδεια οικοδομής πύργου στη Μάνη. Σε όλη την Ελλάδα ήταν σαν συμβόλαιο, λόγος τιμής, όρκος, απόδειξη και έκφραση φιλίας αγάπης και έρωτα. Ήταν σύμβολο πλούτου, αισθητικής, ελευθερίας, κύρους, εξουσίας και διαφορετικότητας.
Απλοί άνθρωποι του μόχθου και της καταπίεσης κράτησαν κομπολόι σαν παρηγοριά και οδηγό στα νοερά ταξίδια νόστου και ελπίδας. Στο καραούλι οι κλέφτες το είχαν συντροφιά τους. Μ' αυτό οι σκλαβωμένοι Έλληνες «σκότωναν» τον άδικο βασανιστικό καιρό που βίωναν, προσδοκώντας τη λύση των προβλημάτων τους ή αναπολούσαν τον παλιό καλό καιρό.
Στα χέρια των ανεξάρτητων, των φιλελεύθερων, των δυνατών, των μπεσαλήδων, των ηρώων και των ανυπάκουων στις εξουσίες, των ενταγμένων στη «μάγκα» (μάγκα = ένοπλη ανεξάρτητη ομάδα που πολέμησε τους Τούρκους, η οποία χαρακτηριζόταν από αντιεξουσιαστική φιλοσοφία και ουσιαστική ανεξαρτησία) κρατήθηκε σα σύμβολο δύναμης, αυτονομίας, ηρωϊσμού, μπέσας και ελευθερίας! Δηλαδή πραγματικής «μαγκιάς»!
Οι ψευτόμαγκες κράτησαν το κομπολόι για φιγούρα, προβολή, πρόκληση, αγένεια, βαρβαρότητα και δηλωτικό του «βάρους τους».
Σιγά σιγά όσο οι κοινωνικές συνθήκες άλλαζαν και το κράτος έπαιρνε στα χέρια του την εξουσία, όπου «τους μάγκες του πάτησε το τραίνο» και οι ψευτόμαγκες κάναν «τουμπεκί ψιλοκομμένο», η δε εξουσία είχε άλλα μέσα και σύμβολα να δείχνει και να επιβάλλει τη δύναμή της, τόσο το κομπολόι αποτραβιόταν στα συρτάρια της λήθης. Μόνο οι ευαίσθητοι, οι ρομαντικοί, οι της βιοπάλης, της μοιρολατρείας και του συμβιβασμού άνθρωποι, κρατούσαν το κομπολόι τους για να «μετρούν τους καημούς και τους αναστεναγμούς»! Κι όταν ο ψευτόμαγκας έπαιζε κομπολόι προκαλώντας τους γύρω, ο κόσμος του μόχθου και της δημιουργίας του έλεγε: «μη βροντοχτυπάς τις χάνδρες η δουλειά κάνει του άνδρες»! Ο δε κουρασμένος και αγανακτισμένος κοσμάκης που έτρεχε και τρέχει για την «εξασφάλιση» οδηγήθηκε στο: «θα πουλήσω το ρολόι και θα πάρω κομπολόι»! Και τέλος όταν κάποιος το χάνει, είναι σα να χάνει τον κόσμο και το μεράκι του και απεγνωσμένα αναρωτιέται με καημό «που θα βρω να σ' αγοράσω για να μη σε ξαναχάσω - φτωχό κομπολογάκι μου που ήσουν το μεράκι μου»!
Ο κάθε κατασκευαστής κομπολογιών επηρεάζεται από την εποχή του, την εξέλιξη της τεχνολογίας, της χημείας, των ηθών, των συνηθειών από την προσωπικότητά του και τις απαιτήσεις του καταναλωτή. Τελικά το κατασκεύασμα - κομπολόι είναι συνάρτηση της τεχνικής κατάρτισης του κατασκευαστή και των αιτίων που οδηγούν κάποιον να παίζει, να φτιάχνει ή να πουλάει κομπολόγια. Προφανώς διαφορετικό είναι να ασχολείσαι με το κομπολόι επειδή το αγαπάς, το γνωρίζεις και το έχεις φιλαράκι σου από το να ασχολείσαι μ' αυτό για να συσσωρεύεις πλούτη. Σήμερα λοιπόν υπάρχουν κομπολόγια και κομπολόγια, άνθρωποι και άνθρωποι!
Ο κάθε Έλληνας ανάλογα με το ποιος είναι, κάνει τις επιλογές του στα υλικά, στη δομή και στον τρόπο χρήσης. Τελικά αποκτά το κομπολόι που τον αντιπροσωπεύει. Το χρησιμοποιεί όπως και όποτε νομίζει. Έτσι οι συλλέκτες κάνουν συλλογές. Οι πλούσιοι αποκτούν πανάκριβα. Οι οικολόγοι υγιεινά. Οι μερακλήδες και καλλιτέχνες αποκτούν κομπολόγια που ξεπερνούν σε αισθητική και τα ομορφότερα κοσμήματα. Ο απλός αμόρφωτος φτωχός λαός πολύχρωμα ευτελών υλικών, οι τσιγκούνηδες κακομοίρικα κ.ο.κ.. Τελικά το κομπολόι είναι κάτι σα ζωντανός οργανισμός που εμπλέκετε με την προσωπικότητα και την καθημερινή ζωή του Έλληνα που αποφασίζει να επικοινωνήσει με το κομπολόι.
Η ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΤΟΥ ΚΟΜΠΟΛΟΓΙΟΥ
Οι άνθρωποι που ήρθαν ουσιαστικά σε επαφή με το κομπολόι, όλοι το ερωτεύθηκαν. Το έκαναν συντροφιά, αγάπη τους, γράψανε, τραγούδησαν και λένε γι' αυτό ότι ομορφότερο μπορεί να πει ο ευαίσθητος, τρυφερός, δυνατός, όμορφος εραστής στο μοναδικό πρώτο έρωτα της ζωής του.
Όταν εγώ συνδέθηκα ουσιαστικά με το κομπολόι, το ερεύνησα σε βάθος, σε διαφορετικούς τόπους και διαφορετικά χέρια. Τότε το κομπολόι μου έδωσε το κλειδί της καρδιάς του. Μπήκα μέσα και ώ του θαύματος με κέρασε το σπάνιο μεθυστικό κρασί της γνώσης που αναγεννά και σε κάνει δημιουργό. Σε κάνει και βλέπεις βαθειά μέσα σε ψυχές αθάνατες και τότε λες - λες και τραγουδάς και δημιουργείς για να παραμείνεις μεθυσμένος. Σ' αυτή την κατάσταση είδα ότι το κομπολόι είναι:
-ΕΡΓΑΛΕΙΟ με το οποίο κάνουμε ορισμένο αριθμό προσευχών χωρίς να τις μετράμε.
-ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΓΙΑ ΝΑ ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΜΕ ΤΑ ΧΕΡΙΑ ΜΑΣ. Έτσι τα εξασκούμε και βελτιώνουμε την επιδεξιότητά μας. Μ' αυτό χαλαρώνουμε, παίρνουμε θετική ενέργεια, ταξιδεύουμε νοερά και ικανοποιούμε την ακοή, την αφή, την όραση και την όσφρηση.
-ΔΙΩΚΤΗΣ ΚΑΚΩΝ ΣΥΝΗΘΕΙΩΝ αφού κόβει ή μειώνει το τσιγάρο, το φάγωμα των νυχιών ....
-ΚΟΣΜΗΜΑ όταν απαρτίζεται από περίτεχνα ευγενή μέταλλα και χάνδρες από φυσικά υλικά όπως κεχριμπάρι, ημιπολύτιμοι λίθοι κλπ. που μπορούμε να το φοράμε και κολιέ.
-ΑΓΧΟΛΥΤΙΚΟ αφού με το χάδι στις χάνδρες του, χαλαρώνουμε και μειώνεται το άγχος μας.
-ΦΑΡΜΑΚΟ όταν οι χάνδρες του εμπεριέχουν θετική ενέργεια, όπως το κεχριμπάρι ή οι ημιπολύτιμοι λίθοι και άλλα φυσικά υλικά. Είναι γνωστό ότι στην εναλλακτική ιατρική εκτός από ομοιοπαθητικούς, βελονιστές και άλλους, υπάρχουν και οι κρυσταλλοθεραπευτές. Οι τελευταίοι χρησιμοποιούν την ενέργεια των πολύτιμων και ημιπολύτιμων λίθων για θεραπεία.
-ΕΡΓΟ ΤΕΧΝΗΣ όταν είναι ιδιαίτερης αισθητικής και αξίας.
-ΣΥΛΛΕΚΤΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ όταν είναι σπάνιο, καλαίσθητο φτιαγμένο με γνώση, μεράκι, μόχθο, καλλιτεχνία.
-ΣΥΜΒΟΛΟ ΚΥΡΟΥΣ ΚΑΙ ΠΛΟΥΤΟΥ όταν είναι περίτεχνο, ακριβό, εντυπωσιακό, εξαιρετικό.
-ΦΥΛΑΧΤΟ όταν φέρει σύμβολα πίστης και καλής τύχης.
-ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΥΤΗΣ αφού το μασάζ των ακροδαχτύλων μας με τις χάνδρες, χαλαρώνει το νευρικό μας σύστημα. Άποψη που υποστηρίζουν οι ψυχίατροι.
-ΔΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΟ ΧΩΡΟΥ αφού στολίζει τραπέζια, βάζα, τοίχους, προθήκες.
-ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΟ ΚΕΙΜΗΛΙΟ εφόσον ήταν του παππού, του μπαμπά ...
-ΣΥΜΒΟΛΟ ΠΟΛΥΤΕΛΕΙΑΣ επειδή τα νοερά ταξίδια μαζί του δηλώνουν ότι διαθέτουμε ελεύθερο χρόνο. Επομένως φαίνεται ότι είμαστε οικονομικώς ανεξάρτητοι.
-ΜΕΣΟ ΔΙΟΧΕΤΕΥΣΗΣ ΤΟΥ ΕΚΝΕΥΡΙΣΜΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΜΗΧΑΝΙΑΣ ΜΑΣ αφού μπορούμε να απασχολούμαστε ποικιλοτρόπως μ' αυτό, αντί να ωρυόμαστε.
-«ΟΠΛΟ» ΓΙΑ ΝΑ ΔΙΩΧΝΟΥΜΕ ΤΟΥΣ ΕΝΟΧΛΗΤΙΚΟΥΣ όταν τους σπάμε τα νεύρα με το εκνευριστικό παίξιμό του τάκα-τάκα των χανδρών.
-ΚΑΘΡΕΦΤΗΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ ΜΑΣ αφού αντανακλά ολόπλευρα το εγώ μας. Την εικόνα και το περιεχόμενό μας. Το χαρακτήρα και την ψυχοδομή μας.
-ΜΕΣΟ ΕΚΣΤΑΣΗΣ. Το κομπολόι λειτουργεί στους μεγάλους όπως το μαλακό πανάκι ή το χνουδωτό αρκουδάκι στα μωρά, που το χαϊδεύουν στο πρόσωπό τους, εκστασιάζονται και κοιμούνται. Να γιατί είναι απαραίτητη η μεταξένια φούντα και οι κεχριμπαρένιες χάνδρες.
-ΑΤΡΑΠΟΣ δημιουργικής φαντασίας, που μπορεί τελικά να παράξει καλλιτεχνικό έργο, μέσο των νοερών ταξιδιών και της αφύπνισης της δημιουργικής φαντασίας. Είναι επιστημονικά παραδεκτό ότι εάν επαναλαμβάνουμε πολλές φορές και διαδοχικά το ίδιο χάδι στις χάνδρες του κομπολογιού ή στη μεταξένια φούντα και παράλληλα εστιάζουμε τη σκέψη μας σε μια ιδέα, τότε το σώμα και το νευρικό μας σύστημα χαλαρώνουν! Ενεργοποιείται το δεξιό ημισφαίριο του εγκεφάλου και αφυπνίζεται η ενόραση, η διαίσθηση, η δημιουργική φαντασία και άλλες συνθετικές νοητικές λειτουργίες! Όσοι γνωρίζουν τη μέθοδο Σίλβα (mind control) καταλαβαίνουν ακριβώς περί τίνος πρόκειται. Οι παλιότεροι παίκτες κομπολογιών εφάρμοζαν διαισθητικά αυτή τη μέθοδο χωρίς να την έχουν πληροφορηθεί από την επιστήμη. Χάιδευαν απαλά, τρυφερά, ευγενικά το κομπολόι τους και βυθίζονταν σε ενδοσκόπηση και διαλογισμούς. Αυτή είναι η γνώση που χάθηκε. Καλό θα μας κάνει να την ξαναβρούμε. Εγώ χρησιμοποιώ έτσι το κομπολόι μου στις εργασίες που χρησιμοποιώ τη σκέψη μου. Μέσα σε τριάντα ώρες έγραψα δεκάδες τραγούδια όπου σε όλα εμπλέκετε το κομπολόι. Επίσης με τη μέθοδο αυτή συλλαμβάνω με τη φαντασία μου πολλά σχέδια χαντρών και εξαρτημάτων που συνθέτουν ένα κομπολόι κόσμημα.
Αν λάβουμε υπόψη μας τα μέχρι τώρα στοιχεία που έχουμε για το κομπολόι, τότε βεβαιωνόμαστε ότι η γιρλάντα που κρατάμε σήμερα και την ονομάζουμε κομπολόι δεν έχει σχεδόν καμία σχέση με το κομποδιασμένο σκοινάκι που ο προσευχόμενος σε κάθε «κόμπο λέγει» προσευχή. Δεν μοιάζει ούτε στα υλικά, ούτε στη δομή, ούτε στον τρόπο χρήσης. Επομένως το όνομα κομπολόι που προέκυψε από το κομποσκοίνι, όπου ο προσευχόμενος σε κάθε «κόμπο λέγει» είναι πια αταίριαστο και ξεπερασμένο. Ίσως ήρθε ο καιρός να μπουν τα πράγματα στη νέα θέση τους και στη γιρλάντα μας να δώσουμε ένα νέο όνομα. Της ταιριάζει νομίζω το όνομα φιλαράκι. Αφού η σχέση μας μ' αυτήν έχει πολλά κοινά με το πραγματικό φιλαράκι που επιλέγουμε για παρέα, για τα μυστικά μας και τα άλλα γνωστά της σχέσης αυτής.
Βέβαια κατανοώ ότι είναι πάρα πολύ δύσκολο να αλλάξουμε ένα όνομα που ξεπήδησε από την παράδοση. Επίσης κατανοώ ότι άνθρωποι που δεν αντέχουν τις αλλαγές στη ζωή τους, ποτέ δεν θα το ονομάσουν φιλαράκι. Όμως εγώ θεωρώ την πρόταση ρεαλιστική προοδευτική και γι' αυτό την κάνω.
ΚΟΜΠΟΛΟΙ ΚΑΙ ΑΛΛΟΤΡΙΩΣΗ
Οι πολύ παλιοί εραστές του κομπολογιού όταν ασχολούνταν με το κομπολόι τους, έλεγαν «ρωγομετρώ» το κομπολόι. Μετά από κάποια χρόνια οι κάτοχοι κομπολογιών έλεγαν «κρατώ» το κομπολόι. Σήμερα λέμε «παίζω» κομπολόι!
Ασφαλώς οι λέξεις ρωγομετρώ, κρατώ, παίζω δεν άλλαξαν τυχαία! Άλλαξαν επειδή άλλαξε ουσιαστικά η σχέση του ανθρώπου με το κομπολόι, καθώς και η αντίληψη του γι' αυτό. Άλλαξε γιατί αυτό πέρασε σε χέρια πολλών διαφορετικών προσωπικοτήτων, όπου η καθεμιά είχε διαφορετική ιδέα και στάση απέναντι στο κομπολόι.
Αυτοί που έλεγαν ρωγομετρώ είχαν κομπολόι με χάνδρες από κεχριμπάρι (εύθραυστο υλικό), με μεταξένια πλούσια φούντα, φιλοτεχνημένο σαν εξαιρετικό κόσμημα. Όταν το ρωγομετρούσαν ένοιωθαν την ενέργεια (τον ηλεκτρισμό του κεχριμπαριού), που χαλάρωνε το σώμα, το νευρικό σύστημα και παράλληλα αφυπνιζόταν η δημιουργική τους φαντασία. Τα ίδια πάθαιναν και από το χάδι στη μεταξένια φούντα του κομπολογιού. Βέβαια, το αναμενόμενο θα ήταν να λέγανε χαντρομετρώ, αφού αυτό που χάιδευαν ήταν χάντρα και όχι ρώγα. Όμως λόγω της ενέργειας που αναβλύζει το κεχριμπαρένιο κομπολόι, η σχέση τους με αυτό γινόταν σχεδόν ερωτική και την χάνδρα την ένοιωθαν θηλή στήθους.
Επειδή το φυσικό κεχριμπάρι και το μετάξι ήταν και είναι ακριβά υλικά και δεν μπορούσαν να τα αγοράσουν όλοι οι άνθρωποι, εισήχθηκαν στην Ελλάδα και αγοράστηκαν από πολλούς, απομιμήσεις κεχριμπαριών. Αυτά τα Faturan, μαστίχες, σούντουρους και άλλα χημικά ανθυγιεινά κατασκευάσματα. Οι απομιμήσεις αυτές έχουν ωραίο χρώμα, δεν σπάζουν και αφήνουν ωραίο ήχο! Τότε .... αφού το κομπολόι δεν έσπαζε και οι κάτοχοί τους δεν αισθάνονταν την ενέργεια και τα άλλα που συμβαίνουν στα ενεργειακά τα από κεχριμπάρι και ημιπολύτιμους λίθους κομπολόγια, άρχισαν να μην χαϊδεύουν το κομπολόι αλλά να το χρησιμοποιούν όπως νόμιζε ο καθένας. Έτσι το ρωγομετρώ αντικαταστάθηκε με το κρατώ.
Όταν το κομπολόι έφτασε στα χέρια των κουτσαβάκηδων και του υπόκοσμου, φτιάχτηκε από ευτελή υλικά. Από ξύλο, ζύμη, πλαστικό! Αυτών των κομπολογιών οι κάτοχοι δεν αισθάνονταν τίποτα από ενέργειες, από αφύπνιση δημιουργικής φαντασίας, τρυφερότητα, χαλάρωση, διαλογισμό κλπ.. Τότε αυτοί επινόησαν το στριφογύρισμα, το βροντοχτύπημα των χανδρών, δίνοντας έτσι διέξοδο στην ψυχολογική τους ανάγκη να δηλώνουν την εγωιστική τους παρουσία στο περιβάλλον. Από τότε αναδήθηκε η λέξη παίζω κομπολόι! Αυτόν τον τρόπο χρήσης μιμούνται οι νέοι που ασχολούνται με το κομπολόι, αφού αυτόν τον τρόπο παρατήρησαν στα χέρια των αργόσχολων μια και οι δραστήριοι πολίτες είχαν παροπλίσει τα κομπολόγια τους.
Όσοι είχαν κομπολόι από κεχριμπάρι με μεταξένια φούντα δεν το στριφογυρνούσαν! Δεν βροντοχτυπούσαν τις χάνδρες αλλά το χάιδευαν, το σέβονταν και το αγαπούσαν. Ταξίδευαν νοερά στο χώρο της φαντασίας και έμπνευσης. Γι' αυτό το είχαν πάντα στο χέρι τους. Έτσι γεννήθηκε η συνήθεια να συνοδεύει το κομπολόι τον άνθρωπο στο ταξίδι του για τον άλλο κόσμο.
Δυστυχώς σήμερα οι περισσότεροι Έλληνες νομίζουν ότι κομπολόι είναι μια οποιαδήποτε γιρλάντα που στριφογυρνάμε στο χέρι μας και βροντοχτυπάμε τις χάντρες της. Μ' αυτή στέλνουμε μηνύματα στους γύρω ότι μετράμε πολύ και είμαστε πραγματικοί μάγκες. Βέβαια με αυτό τον τρόπο χρήσης του κομπολογιού, αυτό που καταφέρνουμε είναι να γινόμαστε αντιπαθητικοί στο περιβάλλον αφού τους σπάμε τα νεύρα με το τάκα - τάκα. Και αντί να χαλαρώνουμε διατηρούμαστε σε ένταση. Το μόνο κέρδος μας, είναι ότι δεν ανάβουμε τσιγάρο επειδή απασχολούμε τα χέρια μας.
Ξεκάθαρο σε όλους μας είναι, ότι άλλο είναι να χαϊδεύεις ένα κομπολόι με μεταξένια φούντα, με χάντρες από κεχριμπάρι, με ευγενή μέταλλα, με καλλιτεχνική διακόσμηση και άλλο είναι να βροντοχτυπάς τις χάντρες της γιρλάντας από πλαστικό ή με απομιμήσεις κεχριμπαριού, χωρίς φούντα, χωρίς θυρεό! Επίσης άλλο είναι να στριφογυρνάμε μία τεράστια κομπολόγα πολύχρωμη και φανταχτερή, περπατώντας κουτσαβάκικα και άλλο είναι να διαλογιζόμαστε και να ενδοσκοπούμε χαϊδεύοντας το κομπολόι μας. Έτσι αν κάποιος γνωρίζει αρκετά το κομπολόι και έχει λίγες γνώσεις ψυχολογίας και κοινωνιολογίας του δίνετε η ευκαιρία να μας γνωρίσει την προσωπικότητα και χωρίς να μας συναναστραφεί.
Αλήθεια είναι ότι με το κομπολόι στο χέρι, όχι μόνο μπορείς να προκαλέσεις το περιβάλλον, αλλά προδίδεις μ' αυτό στοιχεία της προσωπικότητάς σου, αφού το είδος του κομπολογιού και ο τρόπος που το χρησιμοποιούμε, προδίδουν την οικονομική κατάσταση ή την τσιγκουνιά, την αισθητική, το ήθος, τον πολιτισμό και τη γνώση γι' αυτό. Για το λόγο αυτό πριν κρατήσουμε κομπολόι καλό είναι να μάθουμε αρκετά γι' αυτό και ύστερα να διαλέξουμε κομπολόι και τρόπο παιξίματος. Επειδή εδώ ισχύει το: Δείξε μου το κομπολόι σου να σου πω ποιός είσαι!
ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΕΙΣ ΚΑΙ ΚΟΜΠΟΛΟΙ
Ο Σταύρακας, ο ήρωας του θεάτρου σκιών, αυτός ο θρασύδειλος μπεκρής ανεπάγγελτος είχε κομπολόι! Όπως ο Μπάρμπα Γιώργος, ο άξεστος, αφελής, αγράμματος χωριάτης. Όπως τα κουτσαβάκια, τα αποβράσματα της κοινωνίας και ο υπόκοσμος. Οι «ήρωες» αυτοί, κρατούσαν κομπολόγια από ευτελή υλικά. Τα στριφογυρνούσαν στο χέρι τους και βροντοχτυπούσαν τις χάνδρες για να προκαλούν την προσοχή του περιβάλλοντος, το οποίο βέβαια εκνεύριζαν. Κανένας σύγχρονος Έλληνας δεν θέλει να τον ταυτίζουν με τους προαναφερόμενους ήρωες.
Όπως ήδη ξέρουμε το κομπολόι όταν το πρωτοέφεραν οι χριστιανοί δεν κατάφερε να περάσει στα χέρια αρκετών Ελλήνων. Παρέμενε μόνο στα χέρια κάποιων θρησκευόμενων. Όταν όμως το έφεραν οι Τούρκοι διαδόθηκε σε όλες τις κοινωνικές τάξεις! Για τους νεοέλληνες Χριστιανούς αυτό δεν «χωνεύεται» εύκολα, γι' αυτό αδιαφορούν για το Ελληνικό κομπολόι ή το συκοφαντούν και υπερασπίζονται το κομποσκοίνι.
Οι Άραβες και το Ισλάμ είναι στενά δεμένοι με το κομπολόι, όπως οι Βουδιστές και οι Ινδουιστές. Εμείς οι Έλληνες Ευρωπαίοι χριστιανοί (ανώτεροι άνθρωποι;) έχουμε συνδέσει μέσα στο μυαλό μας όλους τους ανατολίτες και Άραβες με το ραχάτι, την οκνηρία, την θρησκοληψία, την αμορφωσιά, τον αναλφαβητισμό, την φτώχεια, τη βρωμιά με το... κομπολόι τους! Κανένας Έλληνας δεν θέλει να τον ταυτίζουν μ' αυτούς επειδή θα κρατάει κομπολόι.
Οι ρεμπέτες είχαν κι αυτοί κομπολόγια. Ήταν απαραίτητα αξεσουάρ τους. Πολλές φορές τα χρησιμοποιούσαν για να παράγουν ήχους τρίβοντας ένα κρασοπότηρο πάνω στις χάντρες. Τους ρεμπέτες μέχρι πριν λίγα χρόνια λίγοι τους είχαν σε υπόληψη. Οι περισσότεροι τους θεωρούσαν μιάσματα. Άρχισαν να τους εκτιμούν όταν επιβλήθηκαν με την αξία της μουσικής και των τραγουδιών τους. Δυστυχώς και σήμερα κάποιοι δεν κατανοούν την αξία της τέχνης αυτής και δεν τους εκτιμούν. Οπότε και το κομπολόι, το αξεσουάρ τους, το θεωρούν μίασμα και το απεχθάνονται.
Όλα τα παραπάνω στοιχεία, συν την άγνοια που διαθέτουμε, συνηγορούν και συνθέτουν αποστροφή για το κομπολόι, η οποία είναι βαθειά ριζωμένη στο υποσυνείδητο πολλών σύγχρονων Ελλήνων! Έτσι γεννήθηκαν οι προκαταλήψεις!
Οι ρίζες της προκατάληψης και της αλλοτρίωσης είναι τόσο δυνατές, που όταν είπα σε έναν επώνυμο συλλέκτη γιατί δεν κρατάς δημόσια κομπολόι, μου είπε: «Όσο θα υπάρχουν οι γνωστές προκαταλήψεις θα αισθάνομαι ότι αυνανίζομαι δημοσίως αν κρατώ κομπολόι». Αρκετοί συλλέκτες, που έχουν ξοδέψει μια περιουσία για κομπολόγια δεν τα κρατούν δημοσίως!
Σπάνιες είναι οι περιπτώσεις, όπως κάποιου ανακριτή, που μου είπε ότι όταν ακούει τις απολογίες χαϊδεύει απαλά το κομπολόι του και έτσι συγκεντρώνεται ευκολότερα και μετά γράφει με σαφήνεια, συντομία και ουσιαστικά. Αδιαφορεί πλήρως για τα έκπληκτα βλέμματα των ανακρινόμενων, που βλέπουν να τους ανακρίνει ένας άνθρωπος που κρατάει κομπολόι!
Αρκετοί είναι αυτοί που δεν ξέρουν ότι με το κομπολόι χαλαρώνεις και αφυπνίζεις τη δημιουργική σου φαντασία. Γι' αυτό όταν έχουν αξιόλογα αυθεντικά κομπολόγια τα φυλάνε στο συρτάρι, δεν τα χρησιμοποιούν και κρατούν στο χέρι τα «καθημερινά» τους, δηλαδή τα πλαστικά, φθηνά, κακόγουστα και ανθυγιεινά.
ΚΑΙΡΟΣΚΟΠΟΙ ΚΑΙ ΚΟΜΠΟΛΟΙ
Έξυπνοι σύγχρονοι έμπορες παρατηρώντας τις μέρες μας, μέρες της επίδειξης, της κατάκτησης, της κατανάλωσης, του άγχους του στρες του τσιγάρου του ανταγωνισμού της ζήλειας της εσωστρέφειας και της κατάθλιψης, είδαν ότι το κομπολόι είναι ένα εξαιρετικό δημιούργημα που μπορεί και καταπολεμά αρκετά καλά τις προαναφερόμενες συνέπειες του κοινωνικού συστήματος που ταλαιπωρούν το σύγχρονο άνθρωπο. Έτσι ασχολούνται δυναμικά με το εμπόριο των κομπολογιών. Όμως δεν μπόρεσαν να δουν σε βάθος το κομπολόι. Δεν είδαν ότι είναι ζωντανός οργανισμός που προσαρμόζεται και αλλάζει διαρκώς. Δεν είδαν τις μυστικές ιδιότητες του κομπολογιού. Δεν είδαν την ομορφιά, την ιδιαιτερότητα, τη διαφορετικότητα του Ελληνικού κομπολογιού. Είναι κολλη-μένοι στο Τούρκικο και Αραβικό κομπολόι.
Σήμερα αρκετοί προωθούν κομπολόγια χωρίς φούντα, παπά και θυρεό. Αυτό το κάνουν διότι δεν γνωρίζουν τι προσφέρει ένα ολοκληρωμένο Ελληνικό κομπολόι. Νομίζουν ότι αν περάσουν χάνδρες σε ένα σκοινάκι και δέσουν δυο καλούς κόμπους έφτιαξαν κομπολόι. Αυτά είναι «δημιουργήματα» των άσχετων αρπακολατζήδων τα οποία είναι πλατειά διαδεδομένα διότι οι νέοι νομίζουν ότι το χωρίς φούντα κομπολόι είναι εξελιγμένο. Πιστεύουν ότι με αυτό στο χέρι δεν τους ταυτίζουν με την παράδοση, τους ηλικιωμένους, τους ψευτόμαγκες, τους ρεμπέτες, τον υπόκοσμο και λοιπούς.
Παρά το ότι είναι δικαίωμα του καθενός να νομίζει και να κάνει ότι θέλει, θεωρώ χρήσιμο να δώσω έναν ορισμό για το σύγχρονο Ελληνικό κομπολόι, το αυθεντικό μας φιλαράκι. Αυτό που μπορεί να καλύψει πλήρως το γνώστη και τον απαιτητικό εραστή του κομπολογιού. Αυτό που αφυπνίζει τη δημιουργική φαντασία! Λοιπόν, κομπολόι ολοκληρωμένο, σύγχρονο Ελληνικό φιλαράκι, είναι η γιρλάντα που απαρτίζεται από χάντρες ομοιόμορφες και ομοιογενείς. Μεταξύ τους δεν παρεμβάλλετε άλλο στοιχείο. Οι χάντρες είναι από φυσικά υλικά που διαθέτουν θετική ενέργεια. Έχει θυρεό, παπά και μεταξένια πλούσια φούντα. Είναι βολικό στη χούφτα και στην τσέπη. Οι χάντρες πρέπει να είναι ομοιογενείς και ομοιόμορφες για να ρέει χωρίς εμπόδια η ενέργεια κατά το απαλό χάδι πάνω τους. Για τον ίδιο λόγο η φούντα πρέπει να είναι πλούσια. Ο θυρεός είναι απαραίτητος γιατί κρατάει τις δύο άκρες του σκοινιού σε κάποια απόσταση μεταξύ τους κι έτσι επιτρέπει στις χάντρες την ελεύθερη ολίσθησή τους (αυτόν μπορούμε να τον διακοσμήσουμε). Ο παπάς συνδέει το σκοινάκι με τη φούντα και λειτουργεί σαν λαβή και διακοσμητικά. Έτσι τελικά διαμορφώσαμε οι Έλληνες δημιουργοί τη γιρλάντα προσευχής.
Η αγορά σήμερα κατακλείστηκε από «παλιά» κομπολόγια που τα περισσότερα δεν είναι! Από «φυσικά λιβάνια» με πολλά αρώματα, που δεν είναι! Και λέμε ότι δεν είναι διότι το φυσικό λιβάνι έχει μόνο μία μυρωδιά! Επομένως τα πολλά αρώματα προδίδουν. Υπάρχουν επίσης στην αγορά κομπολόγια από πάσης φύσεως χημικά παρασκευάσματα και κράματα που κάνουν κακό στην υγεία μας.
Πολλά χρόνια τώρα, εισάγονται ασημένια «κομπολόγια» από μηχανοποίητες μπίλιες, μαζικής παραγωγής, με ελάχιστο ασήμι, σαν πολυτελή κομπολόγια. Τα πληρώνουμε πανάκριβα, χωρίς να διαθέτουν χρώμα, ζεστασιά, ενέργεια και ο ήχος τους θυμίζει τροκάνι για γίδια.
Πολλές δεκάδες χρόνια μυθοπλασίας ευφάνταστων καιροσκόπων κατάφεραν να παραπλανήσουν τους καταναλωτές και να πωλούνται τα Faturan, οι μαστίχες και τα σούντουρους, (απομιμήσεις του κεχριμπαριού), φτιαγμένα από βακελίτη (φθηνό και ανθυγιεινό υλικό), σε απίθανα ακριβές τιμές. Πολλά πλαστικά πουλιούνται για κεχριμπάρια. Έκαναν την εμφάνισή τους κέντρα κομπολογιού ως και μουσείο! Άραγε υπάρχουν αξιόπιστα πιστοποιητικά που νομιμοποιούν τις ταμπέλες αυτές; Το θέμα σίγουρα χρήζει έρευνας.
Αρκετοί καταναλωτές αναζητούν χάντρες από περίεργα και σπάνια υλικά. Οι καιροσκόποι εκμεταλλευόμενοι τη ζήτηση και την άγνοια των καταναλωτών προσφέρουν τέτοια «σπάνια» φτιαγμένα από ρετσίνια που τα τηγανίζουν σε λάδι, που τα «εμπλουτίζουν» με χρώματα. Κάνουν τέλος πάντων διάφορα κόλπα και πωλούν τα «δημιουργήματά τους» πανάκριβα για να πείσουν ότι πρόκειται για σπάνια κεχριμπάρια. Ακόμη διάφορες εκκρίσεις (ρετσίνια) δέντρων της Σομαλίας, Αιθιοπίας, Κένυας, Υεμένης, Αγίου Δομίνικου και άλλων χωρών τα λένε κεχριμπάρια ενώ δεν είναι διότι δεν πληρούν τις προδιαγραφές του κεχριμπαριού. Για εμάς είναι σοβαρή η ανακοίνωση του καθηγητή Aftim Acra, καθώς και το άρθρο της Susie Ward Aber (www.emporia.edu/earthsci/amber.htm-9k).
ΤΟ ΜΠΕΓΛΕΡΙ
Δικαίωμα του καθενός είναι να νομίζει, να δηλώνει και να κάνει ότι θέλει. Στο πλαίσιο λοιπόν αυτό αρκετοί έμποροι αυτοχρήσθηκαν δημιουργοί χωρίς να έχουν ιδέα από τις μυστικές πλευρές των κομπολογιών και την κατασκευή τους! Περνάνε απλά χάντρες σε ένα σπάγκο, δένουν έναν κόμπο και αυτό είναι κομπολόι γι' αυτούς. Αυτοί προώθησαν στην αγορά «κομπολόγια» χωρίς φούντα, παπά και θυρεό! Αυτά τα ακρωτηριασμένα που τα βάφτισαν εξελιγμένα! Ας μάθουν οι υποστηρικτές των ακρωτηριασμένων κομπολογιών ότι στην Ελλάδα πρώτοι οι κουτσαβάκηδες αφαίρεσαν από το κομπολόι τη φούντα, τον παπά, και από τις 33 χάνδρες του, κράτησαν μόνο τις 16. Αυτή τη γιρλάντα που έφτιαξαν την στριφογύριζαν σαν έλικα αεροπλάνου και την ανεβοκατέβαζαν στα δάχτυλα του χεριού τους. Για να το πετύχουν αυτό κινούσαν το χέρι τους όπως όταν μπεγλεράμε τα ζάρια. Γι' αυτό, αυτή τη γιρλάντα την είπαν μπεγλέρι. Στο κατασκεύασμα αυτό, τους οδήγησε η φτώχεια, η ψευτομαγκιά τους και η άγνοια για τα δώρα που μπορεί και δίνει το ολοκληρωμένο κομπολόι.
Η νεολαία της δεκαετίας 1980 έφτιαξε κι αυτή μπεγλέρι. Πέρασε σε ένα σκοινάκι δύο χάντρες. Έκανε από ένα κόμπο στην κάθε άκρη του σκοινιού για να συγκρατιούνται οι χάντρες. Μ' αυτό το μπεγλέρι κάνουν διάφορα ακροβατικά με τα δάχτυλά τους χτυπώντας παράλληλα τις χάντρες μεταξύ τους. Ο ήχος που παράγεται από τα χτυπήματα ικανοποιεί τον παίχτη αλλά τρελαίνει τους γύρω του.
ΓΥΝΑΙΚΕΙΟ ΚΟΜΠΟΛΟΪ
Εάν λάβουμε υπόψη μας ότι η σύγχρονη γυναίκα καπνίζει, πίνει, αγχώνεται, καταθλίβεται, ανταγωνίζεται, επιδιώκει την προβολή... τότε βεβαιωνόμαστε ότι όσο χρήσιμο είναι το κομπολόι στους άνδρες τόσο είναι και σ' αυτήν.
Πέρασε ο καιρός που το κομπολόι ήταν το σύμβολο των αργόσχολων και των περιθωριακών. Το κομπολόι σήμερα για τον σύγχρονο άνθρωπο είναι ανάγκη και μόδα! Ιδίως για τη σημερινή γυναίκα που της λείπει περισσότερο η επικοινωνία, το χάδι, η τρυφερότητα, αφού οι σχέσεις των δύο φύλων στις μέρες μας είναι αρκετά ανταγωνιστικές.
Η γυναίκα στις μέρες μας συνεχίζει ακάθεκτη την επέλασή της, κυριεύοντας το ένα μετά το άλλο τα μετερίζια των ανδρών. Ας μην ξεχνάμε τη «Βαλεντίνα που έγινε και σοφερίνα, που έκοψε μόρτικα τα μαλλιά της» κ.λ.π. που λέει το παλιό τραγούδι.
Στη Λέσχη Φίλων Κομπολογιού πραγματοποιήθηκε η πρώτη παγκόσμια έκθεση γυναικείου κομπολογιού. Μετά το εξαιρετικό ενδιαφέρον που προκάλεσε αυτή, καθιερώθηκε διαρκώς ανανεωμένη. Κάθε μέρα εκτός Σαββατοκύριακου και εορτών από τις 5:00 ως τις 9:00 έχετε την ευκαιρία να απολαύσετε γυναικεία κομπολόγια που ξεπερνούν αισθητικά και τα πιο ζηλευτά κοσμήματα. Διότι αυτά τα κομπολόγια απαρτίζονται από μαργαριτάρια, πολύτιμους και ημιπολύτιμους λίθους, κοράλλια, κεχριμπάρια, γιούσουρι, ταρταρούγες, σμάλτο, ασήμι, χρυσό και άλλα υλικά που προσδίδουν κύρος στις κατόχους τους. Βέβαια όποτε θέλουν το φοράνε κολιέ.
Η ΛΕΣΧΗ ΦΙΛΩΝ ΚΟΜΠΟΛΟΓΙΟΥ
Επειδή γύρω από το κομπολόι, το φιλαράκι που κρατάμε σήμερα, υπάρχει ακόμη σύγχυση γενικώς, παραπληροφόρηση και κυρίως άγρια εκμετάλλευση των καταναλωτών, ανέλαβα την πρωτοβουλία και την ευθύνη και ίδρυσα τη Λέσχη. Σ' αυτήν ενημερώνουμε καταναλωτές. Διαθέτουμε συλλεκτικά κομπολόγια. Πραγματώνουμε ότι ονειρεύεστε γύρω από το πώς και από τι θα είναι το κομπολόι σας. Δηλαδή δημιουργούμε τις αντίκες του αύριο. Είμαστε ένα επιτελείο που απαρτίζεται από σχεδιαστές, καλλιτέχνες και αξιόλογους αργυροχρυσοχόους. Στη Λέσχη μπορούμε το φτωχό αισθητικά κομπολογάκι σας να το μετατρέψουμε σε εξαιρετικό ζηλευτό κόσμημα!
ΕΙΔΗ ΚΟΜΠΟΛΟΓΙΩΝ
Τα κομπολόγια τα διακρίνουμε σε θεραπευτικά, ανθυγιεινά, ουδέτερα, ολοκληρωμένα, διακοσμητικά, συλλεκτικά και σε «απλά».
.Θεραπευτικά λέμε αυτά που έχουν χάντρες που διαθέτουν θετική ενέργεια. (Κεχριμπάρι και φυσικοί κρύσταλλοι).
.Ανθυγιεινά λέμε αυτά που κάνουν κακό στην υγεία. Δηλαδή, σχεδόν όλα με τις χάντρες από συνθετικές ύλες. Τα αρωματισμένα με χημικές εσάνς και τα από κράματα ευτελών μετάλλων.
.Ουδέτερα λέμε αυτά τα φυσικά υλικά που δεν εμπεριέχουν θετική ενέργεια π.χ. το ξύλο, κόκαλο, κέρατο.
.Ολοκληρωμένα λέμε αυτά που διαθέτουν φούντα, θυρεό, παπά και χάντρες.
.«Απλά» ή ακρωτηριασμένα λέμε αυτά που απαρτίζονται μόνο από χάντρες και δεν έχουν φούντα, παπά και θυρεό.
.Συλλεκτικά είναι αυτά τα σπάνια, τα παλιά, τα ιδιαίτερα και ακριβά.
.Διακοσμητικά «κομπολόγια» είναι οι γιρλάντες που δομήθηκαν με βάση την αισθητική του κάθε κατασκευαστή ο οποίος, αδιαφορεί ή αγνοεί τους κανόνες και ιδιότητες του αυθεντικού Ελληνικού κομπολογιού. Τα διακοσμητικά κομπολόγια είναι συνήθως μεγάλα πολύχρωμα παρδαλά και από φθηνά υλικά. Αυτά δε βολεύουν στο χέρι γι' αυτό τα τοποθετούν σε βάζα ή τα ακουμπούν σε τραπέζια. Αυτά τα λέμε και επιτραπέζια.
FATURAN, ΜΑΣΤΙΧΕΣ, ΣΟΥΝΤΟΥΡΟΥΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑ
Επειδή το κεχριμπάρι είναι το καταλληλότερο υλικό για χάντρες κομπολογιού αλλά ήταν και είναι σπάνιο, ακριβό και περιζήτητο, η αγορά από πολύ παλιά κατασκεύασε απομιμήσεις του. Όπως λένε από παλιά κάποιοι, πρώτος ένας Αιγύπτιος χημικός πριν 220 περίπου χρόνια έφτιαξε απομίμησή του κεχριμπαριού. Έκτοτε τον ακολούθησαν πολλοί και συνεχίζουν ακόμη. Στις μέρες μας, στην Συρία, στην Αίγυπτο, στην Τουρκία στο Αφγανιστάν, στο Ιράκ, στην Περσία και στην Ελλάδα συνεχίζεται η παραγωγή απομιμήσεων τους. Γύρω από τα Faturan έχει δημιουργηθεί ένας μύθος που εκτόξευσε τις τιμές αυτών και των απομιμήσεων τους στα ύψη. Λέγεται ότι η σύνθεση που ο Faturan έφτιαξε, ήταν από σκόνη κεχριμπαριού, μαστίχας, λιβανιού και βακελίτη τα οποία ανέμειξε με κολοφώνιο. Κάποιοι σήμερα υποστηρίζουν ότι έβαζε και κόκκινο κρασί ή μούστο για να δώσει χρώμα στις χάνδρες. Σ' αυτούς λέμε ότι στη Λέσχη Φίλων του Κομπολογιού μπορούμε σε λίγα λεπτά να μετατρέψουμε ένα κίτρινο παλιό κομπολόι, το λεγόμενο «Μαστίκα» σε κόκκινο Faturan χωρίς κρασί και άλλες φαντασιώσεις. Η πολύχρονη ερευνά στα πάμπολλα ταξίδια μου, με οδήγησε στο συμπέρασμα ότι το Faturan, η μαστίκα, το σούντουρουζ, το σάνταλουζ, το αλεμάνια, το καταλίν, το μπάγκα είναι απομιμήσεις κεχριμπαριού που δεν ξέρουμε ακριβώς ποιος τα έφτιαξε, πότε τα έφτιαξε, με τι τα έφτιαξε. Για να πούμε με σιγουριά περί τίνος πρόκειται πρέπει να κάνουμε χημικές αναλύσεις σε κάθε ένα ξεχωριστά. Χάος δηλαδή.
Πάρα πολλά παλιά Faturan έχουν διαφορετικές συνθέσεις. Αυτό το «μαστίκα» π.χ. σχεδόν πάντα, δεν περιέχει ίχνος μαστίχας. Πάντως εγώ, για όλο αυτό το παραμύθι έχω πολλές επιφυλάξεις, διότι ένας γέρος άραβας κομπολογάς με οικογενειακή παράδοση στα κομπολόγια, μου εκμυστηρεύτηκε όταν έμαθε ότι έχω συγγράψει πολλά για το κομπολόι, ότι τα περί Faturan είναι δημιούργημα πονηρών ευφάνταστων Αράβων και Ελλήνων εμπόρων.
Εμείς της Λέσχης πάντως, με συντομία σαφήνεια και απλότητα δηλώνουμε ότι τα Faturan, οι Μαστίχες, τα Μπάγκα και τα Σούντουρους είναι προσπάθειες της χημείας να μιμηθεί το κεχριμπάρι! Η βάση της σύνθεσης των απομιμήσεων αυτών, βασικά είναι ο βακελίτης, ανθυγιεινό υλικό. Όσοι τα επεξεργάζονταν αρρώσταιναν και κάποιοι πέθαιναν. Γι' αυτό είχε σταματήσει η παραγωγή τους πριν από 80 χρόνια. Σήμερα, πάμφτωχοι αδαείς, μη γνωρίζοντας τον κίνδυνο που διατρέχει η υγεία τους, ξαναφτιάχνουν απομιμήσεις των απομιμήσεων που είναι πολύ δύσκολο να τις ξεχωρίζουμε με τις αισθήσεις μας.
Συνετό και έξυπνο είναι να αποφεύγουμε τις απομιμήσεις και να αποκτούμε φυσικά κεχριμπάρια. Άλλωστε η απομίμηση δεν διαθέτει θετική ενέργεια όπως το κεχριμπάρι, πέρα βέβαια από το ότι φτιάχτηκε για τους φτωχούς και για τους δήθεν.
Σήμερα η ελληνική αγορά έχει κατακλυστεί από Άραβες που προσφέρουν «παλιά», «Φατουράν», «Σούντουρουζ», «Μαστίκες» κ.τ.λ.. Πριν 30 χρόνια συνέλλεγα από Αραβικές χώρες παλιά κομπολόγια. Αυτά τα Φατουράν! Δύσκολα εύρισκα! Τώρα υπάρχουν δεκάδες χιλιάδες τέτοια «παλιά»! Που βρέθηκαν; Όσοι ασχολούνται ξέρουν ότι η Περσία στέλνει εκατοντάδες κιλά στην Τουρκία. Οι δε Τούρκοι έχουν κι αυτοί εξειδικευτεί πολύ σ' αυτές τις απομιμήσεις. Έτσι πρέπει να είναι κάποιος πολλά χρόνια στο κουρμπέτι για να μειωθούν οι πιθανότητες να του πασάρουν φόλες.
ΚΕΧΡΙΜΠΑΡΙ
Το κεχριμπάρι λόγω της θετικής του ενέργειας, η οποία χαλαρώνει το νευρικό μας σύστημα και βοηθά στην θεραπεία του θυρεοειδούς (κατά την άποψη των κρυσταλλοθεραπευτών) λόγω του ηλεκτρικού φορτίου που διαθέτει, εντοπίστηκε ενστικτωδώς από τους αρχαίους λαούς και έπαιζε και παίζει σημαντικό ρόλο στη ζωή μας.
Όμως ακόμη και σήμερα γύρω από το κεχριμπάρι υπάρχει άγνοια και σύγχυση τόσο μεγάλη, μέχρι που και το Βρετανικό μουσείο εξέθετε επί 100 χρόνια κομμάτι κεχριμπαριού μέσα στο οποίο είχε εγκλωβιστεί έντομο. Αυτό το κομμάτι αποδείχθηκε απομίμηση. Το μουσείο Μπενάκη εξέθετε η εκθέτει ακόμη το γιουσουρένιο κομπολόι του Μιαούλη ως κεχριμπαρένιο, οπότεεε .....
Το κεχριμπάρι είναι απολιθωμένο ρετσίνι κωνοφόρων δέντρων! Όμως πρέπει η ηλικία του απολιθώματος να ξεπερνά τα 30 εκατομμύρια χρόνια. Το διακρίνουμε από τα άλλα απολιθώματα επειδή περιέχει το succinic acid. Απολιθωμένα ρετσίνια που δεν διαθέτουν αυτό το οξύ και την προαναφερόμενη ηλικία, σύμφωνα με τους επιστήμονες, δεν είναι κεχριμπάρια αλλά απλά απολιθώματα. Succinic acid διαθέτει της Βαλτικής το κεχριμπάρι. Είναι ελαφρύ με ειδικό βάρος 1.2 περίπου. Γι' αυτό στο θαλασσινό νερό επιπλέει. Η σκληρότητά του είναι 2.3 εώς 2.5. Δηλαδή μαλακό γι' αυτό δεν πρέπει να περνάμε τις χάνδρες του σε αλυσίδα. Δεν το στριφογυρνάμε γιατί με τα χτυπήματα σπάει. Τα χρώματα του κεχριμπαριού είναι: Γαλακτώδες, κρεμ, ξανθό, κίτρινο, κροκύ, καφέ, κονιάκ, μπλεδίζον και σπάνια πράσινο, κόκκινο και μαύρο. Το KAHRAMAN είναι συνήθως χρώματος μελί - κροκύ. Βέβαια με τεχνητούς τρόπους μπορούμε και αλλάζουμε τα χρώματα χωρίς να αλλάζουν η δομή και οι ιδιότητες του απολιθώματος. Το φυσικό του χρώμα εξαρτάται από το δέντρο, τις θερμοκρασίες, τις πιέσεις μέσα στις οποίες αυτό απολιθώνεται κατά τις γεωλογικές ανακατατάξεις. Επίσης και από την συνάντησή του με άλλα στοιχεία του εδάφους, καθώς και από την ηλικία του. Ο ατμοσφαιρικός αέρας και το λίπος των χεριών μας το οξειδώνει και του αλλάζει χρώμα.
Βρίσκουμε κεχριμπάρια διαφανή και αδιάφανα. Το συναντούσαμε σε κάποιες χώρες του κόσμου. Σήμερα το συναντάμε στη Βαλτική. Μικρότερες ποσότητες υπάρχουν και σε άλλες χώρες. Τα παλιά κεχριμπάρια που συναντάμε στις Αραβικές χώρες και έχουν το χρώμα του κρόκου του αυγού τα λέμε KAHRAMAN. Μάλλον η προέλευσή τους είναι από τη Βαλτική.
Το λιγοστό κεχριμπάρι που βρέθηκε πρόσφατα στο Λίβανο, την Ιορδανία και το Ισραήλ δεν διατέθηκε στην αγορά. Κρατιέται για μελέτες.
Κεχριμπάρια σε σχήμα ανώμαλο, με ρωγμές, με βρομιές, σε χρώματα γκριζοσταχτόμαυρα είναι χαμηλής ποιότητας. Τα μαύρα κεχριμπάρια συνήθως είναι προϊόντα τεχνολογίας με υλικά από το εξωτερικό βρόμικο περίβλημα των φυσικών κεχριμπαριών. Από τα σκουπίδια δηλαδή. Θετική ενέργεια και θεραπευτικές ιδιότητες έχουν μόνο τα φυσικά κεχριμπάρια! Σπάνια βρίσκουμε μέσα σε κεχριμπάρι έντομα και ζωύφια. Αυτά τα κομμάτια είναι ακριβά, εφόσον βέβαια είναι αληθινά, διότι τέτοιες απομιμήσεις κυκλοφορούν στην αγορά πάρα πολλές.
Πολλοί έχουμε παλιά κομπολόγια και τα θεωρούμε κεχριμπάρια! Συνήθως δεν είναι! Αν είναι, θα πρέπει οι χάντρες να επιπλέουν σε θαλασσινό νερό. Επίσης εάν σ' αυτές ακουμπήσουμε πυρακτωμένη βελόνα τότε θα μυρίσουμε ρετσίνι.
Η σύγχρονη τεχνολογία παίρνει ρετσίνι κωνοφόρων δένδρων και το στερεοποιεί. Το μετατρέπει με θερμοκρασίες και πιέσεις σε «κεχριμπάρι». Είναι σχεδόν αδύνατο να το ξεχωρίσουμε από το πραγματικό. Μόνο το τεστ του άνθρακα 14 εντοπίζει τις απομιμήσεις. Βέβαια αυτό το τεστ είναι πάρα πολύ ακριβό και δεν συμφέρει να το κάνουμε. Έτσι δίνεται η ευκαιρία στους κακούς εμπόρους να δίνουν χωρίς φόβο, πιστοποιητικά γνησιότητας για όποια απομίμηση.
ΣΚΟΝΗ ΚΕΧΡΙΜΠΑΡΙΟΥ
Προκειμένου να φτιάξουμε ομοιόμορφες χάντρες από κεχριμπάρι επεξεργαζόμαστε τα ακανόνιστα σε όγκο κομμάτια που αποκτάμε. Κατά την επεξεργασία προκύπτουν ρινίσματα. Όταν τα ρινίσματα αυτά τα αναμείξουμε με χημικές ρητίνες φτιάχνουμε νέες χάντρες οι οποίες λέμε ότι είναι από σκόνη κεχριμπαριού. Εδώ όμως προκύπτει ένα βασικό θέμα! Πόση ποσότητα ρινισμάτων κεχριμπαριού και πόση ποσότητα χημικής ρητίνης περιέχει το νέο μίγμα που φτιάχτηκε; Αρκετές φορές τα ρινίσματα είναι μόνο 5% οπότε....
Η χημική ανάλυση για να βρούμε τα ποσοστά περιεκτικότητας κοστίζει πολύ! Γι' αυτό έξυπνο είναι να αγοράζουμε μόνο ατόφιο φυσικό κεχριμπάρι από καταστήματα που έχουν κερδίσει την εμπιστοσύνη μας όχι επειδή διαφημίζονται αλλά από την αποδεδειγμένη γνώση, το ήθος και την πολύχρονη ιστορία τους!
ΠΡΕΣΑΡΙΣΤΟ ΚΕΧΡΙΜΠΑΡΙ
Το κεχριμπάρι το βρίσκουμε σε μορφή βότσαλων. Τα πολύ μικρά τα συγκεντρώνουν τα θερμαίνουν, τα λιώνουν, τα συμπιέζουν και τους δίνουν νέα μορφή. Αυτά λέγονται πρεσαριστά. Όμως και εδώ κάνουν κομπίνες. Μαζί με τα μικρά κομμάτια βάζουν χημικές ρητίνες. Την αναλογία κεχριμπαριού και ρητινών μόνο αυτοί τη γνωρίζουν και η χημική ανάλυση.
Στο πρεσαριστό κεχριμπάρι συγκαταλέγεται και το λεγόμενο μωσαϊκό. Αυτό το φτιάχνουν συγκολλώντας με χημικές ρητίνες πολύ μικρά κομματάκια κεχριμπαριού διαφόρων χρωμάτων.
COPAL
COPAL είναι τα απολιθωμένα ρετσίνια ηλικίας κάτω των 30 εκατομμυρίων ετών. Δεν περιέχουν το succinic acid. Δεν θεωρούνται λοιπόν κεχριμπάρια. Τη λεπτομέρεια αυτή λίγοι καταναλωτές και έμποροι τη γνωρίζουν. Το αποτέλεσμα είναι να διακινούνται ως κεχριμπάρια νεαρά απολιθώματα ρητινών από μη κωνοφόρα δέντρα που η ηλικία τους πολλές φορές δεν ξεπερνά τα 500 χρόνια. Τελικά, σίγουρα πραγματικά κεχριμπάρια είναι της Βαλτικής και της Βιρμανίας.
ΡΗΤΙΝΕΣ
Ρητίνες λέμε το ρευστό ρετσίνι που στερεοποιήσαμε σε κλιβάνους. Καθώς και τα χημικά κατασκευάσματα. Τέτοιες βάζουν μέσα στις σκόνες του κεχριμπαριού και στα πρεσαριστά για να ενωθούν μεταξύ τους τα υλικά.
ΤΕΣΤ ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗΣ ΚΕΧΡΙΜΠΑΡΙΟΥ
Η αναγνώριση του κεχριμπαριού με βεβαιότητα 100% γίνεται μόνο με το τεστ του άνθρακα 14, που μας δείχνει την ηλικία του απολιθώματος. Σε όλα τα άλλα τεστ αρκετές απομιμήσεις αντέχουν. Γι' αυτό όποιος υποστηρίζει ότι με τις αισθήσεις του ή με τα παλιά τεστ μπορεί να εντοπίζει το πραγματικό κεχριμπάρι είναι ημιμαθείς. Δηλαδή χειρότερος και από τον αδαή!
___________________
Αυτά λοιπόν για το κομπολόι! Μέχρι να πάρει τη θέση που του αξίζει στη λαϊκή μας τέχνη και την ιστορία, έχει πολύ ανήφορο με σκληρά αγκάθια να ανεβεί! Θα ακολουθήσει την ίδια πορεία με το ρεμπέτικο, το μπουζούκι και τον Καραγκιόζη.
